İSTİCVAP NEDİR?

İsticvap, Türk Medeni Usul Hukuku’nda, bir tarafın kendi aleyhine olan belirli vakıalar hakkında mahkeme tarafından sorguya çekilmesi anlamına gelir. Bu kurum, 6100 sayılı HMK madde 169 ila 175. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Bu kavram, Arapça kökenli bir kelime olup “sorguya çekme” veya “cevap alma” anlamına gelir. Hukuki bağlamda ise, bir tarafın kendi aleyhine olan belirli vakıalar hakkında mahkeme tarafından sorgulanmasıdır.

Bir tarafın mahkeme önünde isticvabı, ancak yasadaki isticvap prosedürüne uyulması halinde gündeme gelecektir. Yani isticvabın söz konusu olabilmesi için tarafın bizzat kendisinin kanunda belirtilen isticvap usulüne göre özel olarak sorgulanması ve dinlenmesi gerekir(“…tarafların sadece dinlenilmesi ile isticvabı arasında önemli nitelik farkları vardır. Taraf çağrıldığı oturuma gelerek sorulanlara cevap verirse, sonuç bakımından hangi usule göre çağrılmış olduğunun bir önemi yoktur. Buna karşılık, taraf çağrıldığı oturuma gelmezse o zaman 6100 sayılı HMK’nın 171. maddesindeki yaptırımın (ikrar etmiş sayılma yaptırımının) uygulanabilmesi için tarafın l69-175. maddelerine göre isticvap için çağrılmış olması gerekir…”; Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2021/391 E 2022/1134 K).

Bu noktada tarafların normal şekilde dinlenilmeleri ile karıştırılmamalıdır. Tarafların hakim tarafından her dinlenilmesi ya da açıklamalarının alınması teknik anlamda bir isticvap değildir.
-Hakim, davayı aydınlatma ödevi (HMK madde 31) kapsamında, belirsiz veya çelişkili gördüğü hususlar hakkında taraflara açıklama yaptırabilir; soru sorabilir.
-Bunun gibi ön inceleme duruşmasında, dava şartları ve ilk itirazlar hakkında gerekli görürse tarafları dinler (HMK madde 40).
-Tahkikat aşamasında da her iki tarafı usulüne uygun olarak davet edip, davada ileri sürülen vakıalar hakkında dinleyebilir (HMK madde 144/1).
Bunlar isticvap ile karıştırılmamalıdır.

Lehe konularda isticvaba başvurulmaz. İsticvap edilecek kişi, ancak kendi aleyhine olan maddi konular hakkında sorgulanabilir. Bu haliyle tanık beyanından ayrılır(HMK madde 169/2, 172) (“…Diğer taraftan tarafların, isticvap mahkeme önünde, belirli bir vakıa hakkında, sözlü olarak sorguya çekilmesi ve ondan cevap alınması anlamına gelir. Bir taraf, ancak kendi aleyhine olan vakıalar hakkında isticvap edilebilir, kendi lehine olan vakıalar için isticvap edilemez…”; Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2014/19673 E 2015/33408 K)

İsticvap, taraflarca getirilme ilkesine tabi olan davalarda uygulanabilir. Re’sen araştırma ilkesine tabi davalarda isticvap uygulanmayacaktır. Mahkeme, kendiliğinden veya talep üzerine taraflardan birinin isticvabına karar verebilir. İsticvabına karar verilen kişiye, belirli bir gün ve saatte mahkemede hazır bulunması için davetiye gönderilir. Davetiyede, belirlenen vakıalar hakkında sorular sorulacağı ve geçerli bir özrü olmaksızın gelmediği veya gelip de sorulan sorulara cevap vermediği takdirde, bu vakıaları ikrar etmiş sayılacağı bildirilir. (HMK madde 171)

İsticvap edilecek kişinin vekili olsa bile bizzat kendisi dinlenir(HMK madde 173). Avukatın isticvap sırasında müvekkiline sorulan sorulara cevap vermesi veya yardım etmesi yasaktır. Bu noktada mahkeme aracılığıyla soru sorabilir. Yine bu kişi mahkemenin izni olmadıkça yazılı not kullanamaz(HMK madde 173).
Ancak ergin olmayan veya kısıtlı bir kimse adına yapılmış bir işleme ilişkin olarak, o kişinin yasal temsilcisi isticvap olunur(HMK madde 170/2). Ancak dava ehliyetine sahip olmayan bu kimselere bizzat dava hakkı tanınan hallerde yine kendileri isticvap olunur(HMK madde 170/3). İsticvabına karar verilen taraf bir tüzel kişi ise, doğal olarak tüzel kişinin temsilcisi isticvap olunacaktır(HMK madde 170/1).

Görüleceği üzere isticvap, gelinmediği takdirde vakıaların ikrarı gibi önemli sonuçları olan bir delil elde etme yöntemidir. Kanundaki düzenleme dikkate alındığında, sonuçları bakımından isticvapta ikrar elde etme amacı öne çıkmakla birlikte, isticvabın tek amacı ikrar elde etmek değildir, bilgi ve kanaat oluşturmak şeklinde önemli başka amaçları da vardır. Yargıtay uygulamalarında isticvap başlı başına bir delil olarak kabul edilmemektedir. Fakat, isticvap ile delil elde edilebilir ve bazı hallerde isticvap davanın aydınlatılmasına yardımcı olabilir.

*Yazımız mevzuat çerçevesinde genel bilgilendirme amaçlıdır. Her dava kendi özelinde değerlendirmeli ve konusunda uzman kişilerden destek alınmalıdır.

**Yargıtay kararları için; https://karararama.yargitay.gov.tr/